Σύγχρονη Ελληνική Τέχνη

Στο τέλος του εξαμήνου οι φοιτητές στόχος είναι οι φοιτητές:

-να έχουν μια εποπτική εικόνα της ιστορίας του ελληνικού μοντερνισμού, των χρονικών ορίων του, των βασικών εκπροσώπων του, των κύριων τάσεων και μέσων

-να έχουν κατανοήσει την ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή αφ’ ενός σε σχέση με το ελληνικό ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο και αφ’ ετέρου στο πλαίσιο των διεθνών τάσεων

- να είναι σε θέση να σκέπτονται κριτικά και να θέτουν ζητήματα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική τέχνη προσλαμβάνει, «μεταφράζει», μεταφέρει στοιχεία και συνεισφέρει ενεργητικά και εντάσσεται στις διεθνείς τάσεις του μοντερνισμού, των νέο-πρωτοποριών και του μεταμοντερνισμού

- να εισαχθούν σε ένα πρώτο επίπεδο σε μεθοδολογικά ζητήματα που άπτονται της εξέτασης της καλλιτεχνικής παραγωγής που παράγεται εκτός των μητροπολιτικών κέντρων της τέχνης, με σκοπό να μυηθούν στην αξία της δημιουργίας θεωρητικών μοντέλων

- να αναστοχάζονται  κριτικά όρους όπως ελληνικότητα και συνέχεια, κέντρο και περιφέρεια, κριτική γεωγραφία της τέχνης, οριζόντια ιστορία, πρόσληψη

- να συνδεθούν ως σύγχρονα δημιουργικά υποκείμενα με το πολιτισμικό παρελθόν του τόπου τους και με την ιστορία του και να το αξιοποιήσουν ως ερέθισμα

Είναι σε γενικές γραμμές αποδεκτό από την ελληνική ιστοριογραφία της τέχνης, αλλά και καταγεγραμμένο από την κριτική, ότι κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 η ελληνική τέχνη ‘συγχρονίστηκε’ με τις διεθνείς εξελίξεις, αρχής γενομένης με την επικράτηση των τάσεων της μεταπολεμικής αφαίρεσης, σταδιακά, κατά τη Μετεμφυλιακή περίοδο (περ. 1955-1965). Παράλληλα, στο β’ μισό της δεκαετίας του 1950 και κατά τη δεκαετία του 1960 ξεκινά μια προσπάθεια επανεξέτασης της ταυτότητας του ελληνικού μοντερνισμού του Μεσοπολέμου και της ελληνικής πολιτισμικής παράδοσης. Στις συζητήσεις και τις ένθερμες διαμάχες γύρω από το μοντερνισμό και την επιθυμητή ταυτότητα της σύγχρονης τέχνης το αισθητικό ζήτημα συνδέεται με την κοινωνική λειτουργία της τέχνης. Παράλληλα, εμφανίζεται η πρώτη και ιδιαίτερα επιδραστική συλλογικότητα καλλιτεχνών, η Ομάδα Τέχνης Α’ (1960-1967) που επιδιώκει να πλησιάσει το ευρύ κοινό στις εργατικές συνοικίες, και να το κάνει κοινωνό του μοντερνισμού με εκθέσεις, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και μια συγκροτημένη και επιστημονική θεωρητική προσέγγιση, που εισάγει για πρώτη φορά ο ζωγράφος, Γιάννης Χαΐνης.  

Η δεκαετία του 1960 ξεκινάει με μια “πολιτιστική άνοιξη” εν μέσω μιας περιόδου πολιτικής αστάθειας, αλλά και ενός επαγγελλόμενου εκσυγχρονισμού, οικονομικής ανάπτυξης και σταδιακής ανάδυσης της καταναλωτικής κουλτούρας, για να καταλήξει στην επταετή δικτατορία (1967-1974), κατά την περίοδο της οποίας, ωστόσο, η πολιτική αφύπνιση των καλλιτεχνών οδήγησε στην υιοθέτηση (νέο-)πρωτοποριακών μέσων και πρακτικών, και καθόρισε την υποδοχή των σύγχρονων τάσεων της τέχνης στην Ελλάδα. Κατά τη Μεταπολίτευση φαίνεται να εμπεδώνονται οι νέες τάσεις, και να διατυπώνονται αιτήματα δημοκρατικοποίησης των θεσμών μέσα από τις νέες συλλογικότητες που αναδύονται σε μια γενεαλογική σχέση με την Ομάδα Τέχνης Α’.  

Το μάθημα επιδιώκει να εισάγει στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης τους φοιτητές, θέτοντας τα παραπάνω και άλλα ζητήματα προς διερεύνηση, και ανοίγοντας ερωτήματα για αναστοχασμό.

Εβδομάδα 1. Παρουσίαση της δομής του μαθήματος και εισαγωγή σε βασικά θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα

Εβδομάδα 2. Από το Νεοκλασικισμό και τη Σχολή του Μονάχου στον ελληνικό μοντερνισμό του Μεσοπολέμου: θεσμοί, πρόσωπα και ο ρόλος της αναζήτησης εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας

Εβδομάδα 3: Παρίσι - Νέα Υόρκη – Αθήνα:  η υποδοχή της μεταπολεμικής αφαίρεσης στην Ελλάδα από την κριτική και η πολιτιστική πολιτική των ξένων ινστιτούτων και θεσμών. Η διαμόρφωση ενός μοντέρνου τρόπου ζωής και η αρχή της «σύνθεσης των τεχνών» στο δημόσιο χώρο

Εβδομάδα 4: Η Επιθεώρηση Τέχνης (1954-1967), η Αριστερά και ο μοντερνισμός

Εβδομάδα 5: Μια διαφορετική πρόταση για μια μοντέρνα ελληνική τέχνη για το δημόσιο χώρο: τέχνη, επιστήμη και ουμανισμός στο έργο του Γιάννη Χαΐνη. Η Ομάδα Τέχνης Α’ (1960-1967) και η αισθητική αγωγή του κοινού. Το παράλληλο της κριτικής της τέχνης των Α. Προκοπίου, Ε. Φερεντίνου και Ε. Βακαλό.

Εβδομάδα 6: Ο κύκλος του περιοδικού Πάλι (1963;-1967): υπερρεαλισμός, Beat και αντικουλτούρα. Τα περιοδικά του Λεωνίδα Χρηστάκη. Το Τραμ. Το Σήμα. Η διάχυση του μέσου του κολλάζ.

Εβδομάδα 7: Νέες αναζητήσεις του ‘πραγματικού’: οι Νίκος Κεσσανλής, Βλάσης Κανιάρης και Δανιήλ στο πλαίσιο του Nouveau Réalisme.  

Εβδομάδα 8: Τέχνη και επιστήμη, υπολογιστές και μαθηματικά στο έργο των Παντελή Ξαγοράρη, της Μπίας Ντάβου και της Ναυσικάς Πάστρα.

Εβδομάδα 9: Η τέχνη στη δικτατορία και η εμφάνιση νέων μέσων (happening & performance): οι εκθέσεις των Β. Κανιάρη, Μ. Καραβέλα, Κ. Ξενάκη. Το παράδειγμα των Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών.

Εβδομάδα 10: Performance και θεσμική κριτική (;): η πρωτοπορία και οι αντιφάσεις της στο παράδειγμα του γλύπτη Θόδωρου.

Εβδομάδα 11: ΚΕΤ, ΟΕΕΤ, Ομάδα 4+ και άλλες συλλογικότητες της Μεταπολίτευσης

Εβδομάδα 12: Τέχνη και έμφυλη ταυτότητα: τα παραδείγματα των Χρύσας Ρωμανού, Λήδας Παπακωνσταντίνου, Νίκης Καναγκίνη

Εβδομάδα 13: Συζήτηση και κλείσιμο

Εισαγωγικά, ιστορικό πλαίσιο:

David Close, Ελλάδα 1945-2004: ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Αθήνα: Θύραθεν, 1999.

Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1949-1967, Η Εκρηκτική Εικοσαετία. Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου. Αθήνα, 2002.

Εικαστικά:

Ε. Δ. Ματθιόπουλος, - «Οι εικαστικές τέχνες κατά την περίοδο 1922-1940», στο Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, επιμ. Χρήστος Χατζηιωσήφ, τ. Β₂. Αθήνα: Βιβλιόραμα, 2003, σ. 400-459.

- Elena Hamalidi, “Greek antiquity and inter-war Classicism in Greek art: modernism and tradition in the works and writings of Michalis Tombros and Nikos Hadjikyriakos-Ghika in the Thirties”, στο Dimitris Plantzos, Dimitris Damaskos (επιμ.), A Singular Antiquity. Archaeology and Hellenic Identity in Twentieth-Century Greece. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη 2008, 337-358.  

- «Οι εικαστικές τέχνες κατά την περίοδο 1940-1944», στον συλλογικό τόμο: Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, επιμέλεια Χρήστος Χατζηιωσήφ - Προκόπης Παπαστράτης, τ. Γ₂, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2007, σ. 263-301.

- «Οι εικαστικές τέχνες κατά την περίοδο 1945-1953», στον συλλογικό τόμο: Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, επιμέλεια Χρήστος Χατζηιωσήφ, τ. Δ2, Αθήνα, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2009, σ. 182-237.

-Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα (επιμ.), Εθνική Πινακοθήκη 100 Χρόνια: Τέσσερις Αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής. Αθήνα: Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, 1999. 

-Hamalidi, Elena, Katerina Koskina και Evgenios D. Matthiopoulos, (επιμ),  Contemporary Greek Artists. Αθήνα: Μέλισσα, 2004.

- Μπία Παπαδοπούλου (επιμ.), Τα Χρόνια της Αμφισβήτησης: η Τέχνη του ’70 στην Ελλάδα. κατ. έκθ. Αθήνα: ΕΜΣΤ, 2005. 

- Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος, «Ιδεολογία και Τεχνοκριτική τα Χρόνια 1949-1967: Ελληνοκεντρισμός, Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός, Μοντερνισμός», στο Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1949-1967, Η Εκρηκτική Εικοσαετία. Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου. Αθήνα, 2002, 363-400.

- Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος, «Η Πρόσληψη της Αφηρημένης Τέχνης στην Ελλάδα (1945-1960) στο Πεδίο της Κριτικής της Τέχνης», Νίκος Δασκαλοθανάσης (επιμ.), Πρακτικά Β’ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, 2005. Αθήνα: Νεφέλη, 2008, 67-108.

- Hamalidi, Elena and Stamatina Dimakopoulou (2021). Towards a geopolitics of reception: responses to US art and culture in Greece (1945-1989). Hot Art, Cold War – Southern and Eastern European Writing on American Art 1945-1990. Επιμ. Claudia Hopkins, Iain Boyd Whyte.  Routledge, 183-220. (Άρθρο & επιμέλεια ανθολογίας ελληνικών).

• -ΈλεναΧαμαλίδη, «Το Πρωτοποριακό Αίτημα της «Ένωσης Τέχνης και Ζωής» στην Ελληνική Σύγχρονη
• Τέχνη κατά την περίοδο 1960-1980», στοΜ. Αυγερίδης, Ε. Γαζή, Κ. Κορνέτης(επιμ.), Μεταπολίτευση. Η
• Ελλάδα στο Μεταίχμιο δύο Αιώνων. Αθήνα: Θεμέλιο,2015, 283-301.

Τρόπος Παράδοσης: στην τάξη και μία επίσκεψη στο Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης (Κορακιάνα)

Χρηση τεχνολογίας: παροχή πολυμεσικού υλικού, υποστήριξη της μαθησιακής διαδικασίας μέσω πηγών στο διαδίκτυο και της πλατφόρμας open courses

Παροχή πολυμεσικού υλικού.
Υποστήριξη Μαθησιακής διαδικασίας μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας e-class.